Podgorica uskoro dobija spomenik Francu Prešernu. Lijepo. I u Ljubljani je prije četiri godine postavljen spomenik Njegošu. Spomenici su, kažu, “znak dobre saradnje između država Slovenije i Crne Gore”. Ako, ako.
Samo, kada su slovenački mediji pisali o spomeniku u čast 200 godina od rođenja Njegoša, priču su pratili pozitivni komentari o konačnom uređenju lokacije, parka koji je ranije služio kao mjesto za nelegalan parking.
U podgoričkoj priči – ništa novo – na lokaciji gdje će biti postavljen spomenik slovenačkom pjesniku, na zelenoj površini pored zgrade RTCG, bez najave, posječeno je nekoliko stabala. I ne bilo kakvih, već sađenih u vrijeme kralja Nikole, priča 93-godišnji Mrvalj Keković.
Dok govori o nekim drugim vremenima i sa tugom gleda u panjeve starih stabala, čika Mrvalj se prisjeća i kaže da je onomad, kad je građena, baš zbog tih borova, kako bi bili sačuvani, i zgrada RTCG pomjerena pedesetak metara od ulice.
Aprila, 2018. je, zbog jednog spomenika, posječeno četiri, pet borova.
“Ako mu pogoduju uslovi, bor može da živi i 200, 300 godina“, kaže nekadašnji službenik Uprave za meliorizaciju i pošumljavanje Titograd, gdje je Keković počeo da radi 1951. godine.
Plata je bila mala, stanovi u Podgorici skupi, pa je čika Mrvalj, kako je to opisao u knjizi “Dio životnog puta”, godinu dana na službu u glavni grad išao pješke od kuće iz Gornjeg Zagarača.
“Uprava za meliorizaciju i pošumljavanje bila je u sastavu Ministarstva za poljoprivredu i šumarstvo Crne Gore, bavila se pošumljavanjem goleti Podgorice i okoline. Radove je izvodila sa sezonskom radnom snagom i dobrovljnim radnim akcijama. U Podgorici i okolini nije bilo zelenih površina“, piše čika Mrvalj.
Prisjeća se on da je tada u gradu bilo samo nekoliko borovih stabala sa malim zelenim površinama – na Kruševcu, na prostoru Njegoševog parka i na Gorici.
I sva su, kaže, zasađena za vrijeme kralja Nikole.
“Bilo je nekoliko stabala pored Tuškog puta, koja su Njemci za vrijeme okupacije posjekli za ogrijev. Ove pored zgrade RTCG čuvali su i Njemci i Italijani”.
Kako je ozelenjena Podgorica
Čika Mrvalj je, kao šumarski tehničar, u pošumljavanju Podgorice učestvovao od prvih akcija, tih ranih pedesetih. U to vrijeme, organizacija kao današnje Zelenilo nije ni postojala, jer je gradsko zelenilo bilo rijetko. Trebalo je najprije ozeleniti grad.
“U početku nije bilo ni rasadnog materijala, nego smo tresli šišarke sa borova, kupili sjemenke i proizvodili sadnice. Nešto smo uvozili i iz Slovenije”, priča on.
U knjizi “Dio životnog puta”, čika Mrvalj navodi da su zahvaljujući inženjeru šumarstva Milošu Obradoviću u to vrijeme pošumljeni Gorica, Ljubović, dio Dajbabske gore, Srpska, dio Ćemovskog polja, Zagoriča, dio Tuškog puta, Tološka šuma i dio Malog brda.
Ćemovsko polje, Zagorič i druge površine u ravnici, prisjeća se čika Mrvalj, pošumljavane su pod posebnim uslovima.
“Na Ćemovskom, oranjem sa teškim buldožerom i plugom raonikom koji ore 30 i više centimenara pjeskovito polje. Brazde su orane obavezno u smjeru istok-zapad na svim objektima, da bi sadnica koliko-toliko bila zaštićena od jakog sunca”.
Na brdskim terenima poput Gorice i Ljubovića, od sakupljenog i iskopom izvađenog kamena su pravljene manje i veće podzide, iza kojih je, objašnjava Keković, sipana zemlja sakupljana u kantama sa tog terena.
“U uzoranim brazdama, sadnice su sađene na oko 50 cm udaljene jedna od druge. Uspjelo je da se od njih primi 30 do 40 odsto, zavisno od objekta. U brdskim terenima iza podzida sadilo se gušće, sa više sadnica”, priča Keković.
Podgorica i okolina su pošumljavani jednogodišnjim i dvogodišnjim sadnicama alpskog bora i čempresa, koji su jedino mogli da uspiju u uslovima u to vrijeme.
Čika Mrvalj priča da je, zbog njegove otpornosti, na brdskim terenima, sađeno dosta i ruzmarina.
“Obradović, koji je bio šumarski inženjer još u vrijeme Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, pronalazio je načine kako da se ozeleni grad. Probali smo jako puno vrsta borova, dok je ustanovljeno koja je najodgovarajuća”.
U tim akcijama pošumljavanja, bivalo je i da se građanima mora zabraniti ponešto. Tako je Zećanima, koji nisu imali drugog načina za ogrijev, pa su sakupljali “ofresine”, tokom pošumljavanja Ćemovskog polja, zabranjeno da to čine, jer su njihovim sakupljanjem, prisjeća se čika Mrvalj, odnosili i dio zemlje.
Na području grada i okolini sredinom prošlog vijeka zasađeno je na milone sadnica.
Zelenilo je promijenilo klimu grada
Mrvalj Keković pamti Podgoricu još dok je bila gola. Priča da je sjeverni vjetar u to vrijeme bio toliko jak, da je obarao ljude na ulici.
I ljeta su, kaže, bila drugačija.
“Ljeti nije moglo da se spava. Kad bih dolazio kod rođaka, noću bih se umotao u mokar čaršav i onda legnem da spavam”.
Kako je šuma stasavala, mijenjala se, kaže Keković, i klima grada.
“Vjetar je ublažio, ljeta su postala podnošljivija”.
Pamti čika Mrvalj i osamdesete i vijesti o Podgorici kao najzelenijem gradu u tadašnjoj Jugoslaviji.
“Grad je bio pun svakojakog zelenila, zasađena stabla su već bila odrasla, dostigla visinu od 15, 20 metara”.
Ne dajte da igrališta i parkove zamijene zgrade
Čika Mrvalj ima 93 godine. Odrastao je i stasavao sa podgoričkim zelenilom. Danas svjedoči uništavanju onoga što su generacije prije nas stvorile. Razočaran je i načinom gradnje, uopšte odnosom prema životnoj sredini.
“Oni koji su projektovali djelove grada poput Bloka 5, Nove Varoši, vodili su računa o struci, o objektima i o zelenilu, stvarali su blokove u kojima su postojala i igrališta za djecu. Kako je postavljen za gradonačelnika, Miomir Mugoša je dao da se u blokovima u kojima su postojala igrališta grade zgrade. I taj trend se nastavlja i danas. To što se radi danas, to je poražavajuće i time se uništavaju i priroda i klimatski i uopšte uslovi života u jednoj sredini. Posjeći toliko drveća, srušiti igralište, da bi neko podigao zgradu? I te koji su dozvolili gradnju zgrade pored Hotela ‘Podgorica’, te ljude treba na robiju dat“, ljut je čika Mrvalj.
Čika Mrvalj je jedan od stanara Simpovke, koji su 2012, buntom, uspjeli da spriječe izgradnju sedmospratnice i sačuvaju park pored njihove zgrade. Da je sagrađena, ta zgrada bi od njihove bila udaljena najviše pet metara.
Spomenik Francu Prešernu trebalo je da bude postavljen još lani, ali se čekalo da stigne iz Ljubljane. Sječom starih borova “najavljen” je početak radova – površina je ograđena, iskopan je temelj, a sav posao, kojim koordinira Sekretarijat za komunalne poslove i saobraćaj, obavljaju gradska preduzeća.
Nezvanično, odbornici u Skupštini Glavnog grada o svemu nisu dobili ništa, osim predloga Odluke o podizanju spomenika, bez detaljnije analize lokacije i drugih detalja.
Ionako, koga je, osim čika Mrvalja, briga za pešes’ borova kralja Nikole…
Inicijativu za podizanje spomenika Francu Prešernu podnio je počasni konzul Crne Gore u Sloveniji, Vojislav Kovač, koji i finansira podizanje. Kovač je inicirao i finansirao i podizanje spomenika Njegošu, u Ljubljani, prije četiri godine.
Može li neko samo da mu prenese da koliko god Slovenija i Crna Gora bile bratske, tamo i ovamo ne važe ista pravila. I da je u Ljubljani, podizanjem spomenika Njegošu, postigao uređenje nelegalnog parkinga i njegovo pretvaranje u park. U Podgorici, izazvao je sječu starih stabala i tugu 93-godišnjaka…
