Nisam biolog. Ni ekolog. Ni pejzažni arhitekta. Ni ništa slično što podrazumijeva profesionalno bavljenje florom i faunom. Samo volim prirodu i učim usput.
Kad smo lani planirali sadnju u parku na Ćemovskom polju, diskutovali smo o vrstama koje bi mogle biti zasađene, ali više iz razloga održavanja novih sadnica u životu na polupustinjskom tlu, tada još bezvodnom, nego iz razloga jer smo razmišljali da bi eventualno neka od njih mogla da ugrozi druge vrste na lokaciji.
Na svu sreću, ispod naših lipa, košćela, borova, bagremova… je počela da buja vegetacija, čak su i pčele u parku postale glasnije. Valjda ih je privuklo cvijeće, kojeg ranije nije bilo u parku – makar ne toliko. Zasad izgleda sve u redu…
U međuvremenu sam naučila da bi neodgovoran izbor vrsta i njihovo uvođenje u sredinu bez konsultacija sa stručnjacima, ozbiljno moglo da naruši ravnotežu ekosistema, te umanji biološku raznovrsnost.
Širenje Evrope
Kada su Evropljani otkrili Ameriku, Novi Zeland, Australiju i Tihi okean bili su zatečeni novim i čudnim vrstama biljaka i životinja koje su pronašli. Krenuli su u nekontrolisan lov životinja i eksploataciju biljnih vrsta. Osim što su, nakon širenja naselja poslije 1500. godine mnoge vrste doveli do izumiranja, a brojnost drugih redukovali, Evropljani su na ekosisteme širom svijeta uticali i donošenjem domaćih biljaka i životinja na koje su navikli u Evropi. Uz njih su donijeli i korov i “štetočine”.
Klajv Ponting u “Ekološkoj istoriji svijeta” navodi da je to dovelo do velike homogenizacije biljaka i životinja po svijetu.
“Mnoge životinje su odbjegle i podivljale, dok su se nove biljke često širile na račun autohtonih vrsta”.
Do dolaska Evropljana, piše Ponting, u Australiji nije bilo kopitara. Stotinak godina kasnije, krajem XIX vijeka, u Australiji je živjelo 100 miliona ovaca i osam miliona krava. Masivan porast broja životinja koje se hrane travom imao je ogroman uticaj na autohtone vrste trava koje nisu bile prilagođene intenzivnoj ispaši, pa su zamijenjene evropskim travama.
Ponting navodi i jedan od primjera namjernog uvođenja nove vrste – ratar Tomas Ostin iz okoline Džilonga u Viktoriji, je 1859. pustio nekoliko kunića – radi lova. Ovdje nije bilo prirodnih grabljivaca koji bi uništili kuniće, a kako se oni brzo množe, njihov broj je brzo i rastao – a sa njim i štete na usjevima.
Do 1880. kunići su stigli do Novog Južnog Velsa i Južne Australije. Sredinom osamdesetih godina započeti su veliki eradikacioni pohodi i milijardu osamsto kunića je pobijeno u Viktoriji, a gotovo sedam miliona u Novom Velsu…
Tokom sedamdesetih godina XVI vijeka, četrdesetak godina nakon španskog osvajanja, Peruom su zavladali pacovi, koji su stigli sa evropskim brodovima. I miševi koji se se iskrcali u Australiji, u odsustvu predatora, odlično su se snašli – a o razmjerama problema govori podatak da je u samo jednom području Južne Australije tokom četiri mjeseca 1917. ubijeno 32 miliona miševa!
Koze su na udaljeno ostrvo Svetu Jelenu donijete 1810. Pod njihovom najezdom, u sljedeća dva vijeka, izumrle su 22 od 33 autohtone ostrvske biljke.
Sličnih primjera je mnogo.
Efekti ekspanzije Evrope – naroda, biljaka i životinja – bili su dugoročni, i biljni i životinjski svijet širom planete više nikada nije bio isti – mnoge vrste su dovedene do izumiranja, a druge redukovane do mjere da opstaju u samo nekoliko izolovanih područja.
Kako u prošlosti, i danas u svijetu nove biljke i životinje, prijete da ugroze domaće vrste. Ni Crna Gora nije izuzetak.
Crvenouha kornjača na crnogorskom primorju
Iz Crnogorskog društva ekologa upozorili su danas na pojavu crvenouhe kornjače, strane invazivne vrste, na crnogorskom primorju.
Crvenouha kornjača (Trachemys scripta) je porijeklom iz Sjeverne Amerike, a Crnogorsko društvo ekologa je zabilježilo na Jaškoj rijeci (Budva) i rijeci Sutorini (Herceg Novi).
“Crvenouha kornjača je zvanično na spisku 100 najopasnijih stranih invazivnih vrsta svijeta. Dolaskom u naše vode ona zauzima prostor drugih vrsta, smanjuje dostupnu hranu, zauzima mjesta za reprodukciju i sa sobom unosi brojne parazite na koje nijesu otporne prirodne – autohtone vrste naših voda”, kaže Vuk Iković iz tog Društva.
Crvenouha kornjača se kao kućni ljubimac raširila tokom zadnjih 50 godina po čitavoj Evropi, pa je tako, dodaje Vuk, stigla i u Crnu Goru. Njen uvoz je, dodaje on, u zemljama regiona zabranjen, što kod nas nije slučaj.
Crvenouha kornjača je, kaže Iković, jedan od primjera neodgovornog ponašanja vlasnika, koji se iz različitih razloga oslobađaju kućnih ljubimaca.
“Usljed nametnutih obaveza kućni ljubimac postane opterećenje i dosada. Dobar primjer je crvenouha kornjača. Kada dođe u naše domove ona je najčešće veličine od 5 do 10 cm. I kao takva na početku nam je vrlo interesantna. Kako vrijeme prolazi ona nam postaje svakodnevna obaveza, a vremenom naraste i do 30 cm i nije nam više interesantna kao kad je bila mala. Ona jednostavo počne prevazilaziti prostor kojii smo joj obezbijedili. Zato vlasnik odlučuje da se riješi problema i odnosi je u prvi obližnji potok, rijeku, jezero ili park, ne znajući koliku štetu pri tome pričinjava vrstama koje nastanjuju to stanište“.
Iz Crnogorskog društva ekologa zato upozoravaju vlasnike da ne kupuju egzotične kornjače.
“A ako imate crvenouhu kornjaču i ne možete ili ne želite više da se starate o njoj, kontaktirajte nas za savjet. Nemojte je puštati u prirodu”.
Ambrozija donosi ljetnju i jesenju alergiju
Osim što ugrožavaju okolinu, invazivne vrste utiču i na zdravlje ljudi. Jedan od takvih primjera je ambrozija, biljka sa izuzetno alergenim polenom, koji izaziva kasno ljetnju i jesenju polensku groznicu.
Ambrozija je porijeklom iz Sjeverne Amerike, u Evropu je dospjela u 19. vijeku, a u Crnoj Gori je zabilježena tek početkom 2000. Iz Fitosanitarne uprave navode da je do sada evidetirana na području Bara, Boke, Podgorice, Danilovgrada, Nikšića, Kolašina, Bijelog Polja i Berana.
Suzbijanje se preporučuje prije sezone cvjetanja, odnosno oslobađanja polena, u periodu od juna do avgusta. Ekološki najispravniji način suzbijanja, kako navode iz Fitosanitarne uprave, je čupanje iz korijena ili košenje, s tim što se kao efikasniji način preporučuje prvi.Priznaću, donedavno sam uzgajala ambroziju – komšija, jedanaestogodišnjak, koji stalno odnekud donosi sjeme, sadnice, i ne pita, samo zasadi kod mene u baštu ponešto. Tako me ubijedio da je “cvijet” koji je tokom proljeća zasadio, neki super cvijet koji ima njegova tetka, strina… I zalivali smo je kao da je rijetka orhideja u izumiranju.
Iščupah je nedavno.
Mungosi, kalifornijska pastrmka…
Jedanaest primjeraka indijskog mungosa je 1910. godine uneseno na ostrvo Mljet, u Hrvatskoj, u cilju smanjenja populacije zmija otrovnica. Za dvadesetak godina, nakon što su istrijebili gotovo sve zmije, mungosi su počeli da napadaju druge male divlje životinje, migratorne ptice i domaće životinje.
Indijski mungos se iz Hrvatske sredinom osamdesetih proširio duž cijele crnogorske obale, do granice sa Albanijom.
Pojava mungosa u “Jadranskom trouglu”, jednom od najvažnijih evropskih centara kada je u pitanju raznolikost faune vodozemaca i gmizavaca (herpetofauna), mogla bi da dovede do katastrofalnih posljedica po te životinjske vrste.
Ribolovac Velibor Ivanović više puta je upozorio na opasnost ubacivanja kalifornijske pastrmke u crnogorske rijeke.
“Kalifornijska pastrmka je alohtona vrsta, koja prebačena iz običnih, restoranskih bazena, navike stalnog hranjenja u bazenu prenese u eko-sistem, i ugrožava autohtone vrste riba u rijeci”, kaže on.
Kontrola invazivnih vrsta i smanjivanje njihovog uticaja na autohtone vrste i ekološke sisteme, danas je jedan od najvećih izazova zaštite prirode u Evropi.
